Was Berlage de vader van de Hollandse moderne bouwkunst? Door wie werd hij geïnspireerd en welk stempel drukte hij vervolgens op de Nederlandse architectuur? Op deze thema’s werd ingezoomd op woensdagavond 16 maart 2011, ruim 155 jaar nadat een van Nederlands invloedrijkste architecten en stedenbouwkundigen werd geboren.
Walda Bosman-Kok, kunsthistorica en Job Roos, architect en Berlage-kenner gingen met interessante bijdragen in op leven en werk van Hendrikus Petrus Berlage. Hierbij bleek dat zijn erfenis uit veel meer bestaat dan alleen de Beurs van Berlage. Vooral het zichtbaar maken van functie en constructie werd kenmerkend voor zijn bouwstijl.
//INSPIRATIE//
Uit de bijdrage van Walda Bosman-Kok werd duidelijk dat Berlage werd geïnspireerd door bouwwerken die hij op zijn reizen had gezien. Met name de ontwerpen van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright maakte grote indruk op hem. Ook de invloeden van Italiaanse bouwwerken, zoals de Palazzo Vecchio in Florence, zijn terug te vinden zijn bouwstijl.
Dit leidde er mede toe dat Berlage werd gezien als een vernieuwer. Hij maakte niet langer gebruik van oude stijlen, zoals gotiek en klassieke bouwkunst. Zijn revolutionaire vormgeving, vooral rationalistisch en strak geometrisch, verwierf snel bekendheid en waardering. Als snel volgden opdrachten voor openbare gebouwen, kantoren, bruggen en stadsvernieuwing.
//BOUWWERKEN//
Berlage ontwierp vele beroemde gebouwen, vooral in Amsterdam en Den Haag. Natuurlijk de Beurs van Berlage, officieel bekend als de Koopmansbeurs, maar ook het Volkskoffiehuis, kantoorgebouwen voor verzekeringsmaatschappij De Nederlanden en het stedenbouwkundig ontwerp van Amsterdam-Zuid. In Den Haag verwierf hij vooral bekend met het ontwerp van het Gemeentemuseum.
Toch was Berlage niet alleen architect, maar meer een totaal-kunstenaar. Hij ontwierp, vaak in samenhang met de gebouwen, bijvoorbeeld meubelen, serviezen, glaswerk, kachels en lampen. Maar ook sierlijke boekontwerpen en typografie. Door zijn veelzijdigheid onderscheidde hij zich duidelijk van andere architecten.
//KENMERKEND//
Berlage wilde een einde maken aan het individuele bouwen en streefde naar een samenwerking tussen bouwers en kunstenaars, ten dienste van de gemeenschap. Het ging hem om het samenvloeien van vorm, functie en inhoud. Hij probeerde bij het ontwerp al rekening te houden met een mogelijk veranderende functie van een gebouw.
Accenturen van constructie en functie is eveneens een belangrijk kenmerk in de bouwstijl van Berlage. Materiaal moest zuiver ambachtelijk gebruikt worden en vaak liet hij versieringen achterwege. Dit leidde tot verwondering na de oplevering van de Beurs van Berlage. Omwonenden bleven aandringen op voltooiing van het gebouw door versieringen, zoals gebruikelijk was geweest in de negentiende eeuw.
//GEMEENTEMUSEUM//
De bijdrage van Job Roos richtte zich met name op het Gemeentemuseum in Den Haag, als architect voerde hij in de jaren negentig een geslaagde restauratie uit aan het museum. Op enthousiaste wijze ging hij dieper in op de werkzaamheden van deze uitdagende opdracht. Hierin werd duidelijk dat de ideeën van Berlage zeer vooruitstrevend en vernieuwend waren voor de Nederlandse architectuur.
Berlage beschouwde het museum als zijn meesterwerk, al maakte hij de oplevering in 1935 niet meer mee. De maatgeving van de speciaal gebakken gele bakstenen van elf centimeter keert overal terug. Het gebouw is licht, ruim en symmetrisch. Tegenwoordig is het nog steeds in gebruik als museum voor moderne kunst, kunstnijverheid, mode en muziekinstrumenten.
//INVLOED//
De ideeën van Berlage hebben veel invloed gehad op architecten, vormgevers en stedenbouwers. Toch wordt door sommige getwijfeld of hij echt de grondlegger van de Hollandse moderne bouwkunst is. Sommige critici verwijzen hiervoor juist naar de Amsterdamse School, die zette zich ook af tegen de oude stijlen, maar paste meer sierlijke vormen toe dan Berlage.
De discussie hieromtrent zal waarschijnlijk nooit verdwijnen, maar is ook van minder belang. Feit is dat Berlage een belangrijke stempel heeft gedrukt op de architectuur in Nederland. Zijn ideeën waren vernieuwend en vooruitstrevend. Tot op de dag van vandaag worden de plannen van Berlage bestudeerd en bewonderd door architecten en stedenbouwkundigen in de hele wereld.
//MEER INFORMATIE//
Artikelen
Cultuurbewust - Info
Sprekers
Walda Bosman-Kok - Info
Job Roos - Info
