Was Poncke Princen een held of een landverrader? Om zijn principes te volgen moest hij Nederland verraden. Het blijkt vaak moeilijk de achtergronden van die keuze in een breder kader te plaatsen. Hiertoe werd een poging gedaan op woensdagavond 1 december 2010, ruim 85 jaar na de geboorte van deze omstreden persoon uit de Nederlandse geschiedenis.
Onder leiding van Don Akkermans werd nader ingezoomd op het thema ‘Vechten tegen je vaderland’ en het leven van Poncke Princen. Bijdragen waren er van: Bart Nijpels, maker van de documentaire 'Held of landverrader'. Arend Steenbergen, scenarioschrijver en regisseur van film in wording over Poncke Princen. Stef Scagliola, militair historica. Kees Princen, oud-Indiëganger en broer van Poncke Princen.
//CONTROVERSIEEL//
Dat de naam Poncke Princen nog altijd verschillende, maar vooral ook veel heftige reacties oproept bleek in aanloop naar deze avond. In e-mails en discussies die ontstonden op het internet werd fel gereageerd op dit controversiële thema. ‘Hier doe je alleen maar veel mensen pijn mee, die gast is al begraven en heeft niets bijgedragen aan de geschiedenisboeken.’
Poncke Princen verwierf zijn omstreden reputatie tijdens de periode van dekolonisatie van Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog beschouwden veel Indonesiërs een koloniaal Nederlands bestuur niet meer als vanzelfsprekend. De nationalisten riepen onder leiding van Soekarno de onafhankelijkheid uit.
De Nederlandse regering bracht een troepenmacht op de been om de ‘orde’ te herstellen. Dit leidde tot de politionele acties. Een van de vele dienstplichtigen militairen die naar Indonesië werd gestuurd was Poncke Princen. Hij kwam echter al snel in gewetensnood over de rechtvaardiging van de missie en besloot in 1948 te deserteren. Niet veel later sloot hij zich definitief aan bij de onafhankelijkheidstrijders. ‘Een overloper, een deserteur en een landverrader.’
//BRIEF//
Kees Princen, broer van, was zelf ook Indiëganger en diende als marinier. Hij behoorde zelfs tot de vrijwilligers die in de jaren na 1945 in de voorste linies vochten. “Ik was de held. Ik vocht om Indië te bevrijden”. Hij had aanvankelijk veel moeite met het derserteren van zijn broer. “Ik vond het onbegrijpelijk. Aan de legerleiding schreef ik een brief: zo is Poncke niet, hij moet gek geworden zijn.”
Aan het begin van de avond laat hij een fragment horen uit een brief die Poncke Princen schreef aan zijn familie in het najaar van 1949. Passages uit deze brief zorgden voor het eerste begrip voor de daden van zijn broer en voor het feit dat hij zijn eigen Indische jaren met gemengde gevoelens ziet. “We werden gestuurd om in Indië een smerige oorlog uit te vechten op basis van foute politieke besluiten, maar wij, soldaten, hadden onszelf ook best eens mogen afvragen wat we er eigenlijk nog deden.”
//HELD OF LANDVERRADER?//
De vertoning van de documentaire ‘Held of Landverrader’ diende als vertrekpunt voor de discussie die later die avond zou volgen. Bart Nijpels reconstrueerde voor KRO-programma ‘Profiel’ het leven van Jan ‘Poncke’ Princen’ en heeft hierin geprobeerd de gebeurtenissen van die tijd en de achtergronden waartegen de verschillende standpunten worden gevormd in een breder kader te plaatsen.
Hij filmde in Indonesië in de streek waar Princen als ‘witte guerrilla’ tegen de Nederlanders vocht en sprak met z’n oude strijdmakkers, tegenstanders, mensenrechtenactivisten en anderen die hem van nabij hebben meegemaakt. Na afloop van de documentaire ontstond tussen het publiek en de documentairemaker een korte discussie en was er gelegenheid tot het stellen van vragen.
//LAST VAN DE OORLOG//
Stef Scagliola, verbonden aan het Veteraneninstituut, ging vervolgens nadrukkelijker in op de chronologie van het conflict tussen Nederland en Indonesië. Dat conflict start met het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid in augustus 1945 en eindigde pas vier jaar later met de soevereiniteitsoverdracht aan de Verenigide Staten van Indonesië in december 1949.
Daarnaast ging ze in op haar proefschrift ‘Last van de Oorlog’ dat aandacht besteed aan de verwerking van de dekolonisatieoorlog met Indonesië. Daarin is geprobeerd antwoord te geven op vragen als: Hoe kunnen betrokken zo van mening verschillen over een en dezelfde oorlog? Waarom mag je in het ene geval wel en het andere geval niet van oorlogsmisdaden spreken? Waarom zijn Indië-veteranen zo boos?
//FILMSCENARIO//
Cineast Arend Steenbergen, voor de gelegenheid overgekomen uit Berlijn, vertelde daarna over zijn bevlogen plannen voor de ontwikkeling van een filmscenario over het leven van Poncke Princen. “Princen’s leven en zijn keuzes raken de kern van het Nederlanderschap. Want wat is dat nou, Nederlander zijn? Afgezien van sinterklaas, schaatsen op een slootje en de leeuw niet in zijn hemdje laten staan?”
“Gaat dat over het volkslied, de vlag, het bloed en het grondgebied? Of heeft Nederlander zijn juist te maken met dieper liggende principes? Van vrijheid en recht. Vochten Nederlandse verzetsstrijders niet juist daarom tegen de Nazi’s? En Willem van Oranje en de geuzen tegen de Spanjaarden?”
Steenbegen vervolgt: “Poncke Princen was een man met delfde idealen. Omdat hij besloot te vechten moest hij Nederland verraden. Dat maakt zijn levensverhaal fascinerend. Juist in deze tijd waarin iedereen van alles roept over onze nationaliteit, moet Poncke Princen’s verhaal in een grote meeslepende film worden verteld...”.
//DISCUSSIE//
De discussie die tijdens de avond ontstond maakte vooral duidelijk dat de geschiedenis van Poncke Princen nog steeds vele uiteenlopende reacties teweeg brengt. Een oud-militair verkondigde standvastig: ‘Onder het bevel van de krijgsmacht proberen uit te komen is sowieso slecht. Poncke Princen was een ordinaire deserteur.’
Enkele toehoorders in de zaal waren genuanceerder. Volgens een drietal scholieren, aanwezig voor een schoolopdracht, was Princen een vrijheidsstrijder en overwinnaar. Kees Princen vindt het ook belangrijk dat er aandacht komt voor wat Nederland Indonesië heeft aangedaan. ‘Ik weet dat ik in een verkeerde oorlog gevochten heb. Jullie nog niet,’ aldus de veteraan.
Het blijkt dus nog steeds moeilijk de gebeurtenissen van die tijd en de achtergronden waartegen de verschillende standpunten worden gevormd in een breder kader te plaatsen. Vooral voor direct betrokkenen is dit misschien ook wel heel logisch. Wellicht dat de beoogde film van Arend Steenbergen en de Stichting Bijvoorbeeld Poncke Princen kan bijdragen aan een breder maatschappelijk debat.
//STICHTING BIJVOORBEELD PONCKE PRINCEN//
De avond werd georganiseerd in samenwerking met de Stichting Bijvoorbeeld Poncke Princen, dat de volgende doelstelling nastreeft: “…Het multimediaal publiceren van een filmscenario over het leven van Poncke Princen…”.. De stichting is opgericht om tenminste de productie van het scenario te realiseren en om daarna zoveel mensen en financiers te mobiliseren dat de film er ook daadwerkelijk komt.
De stichting zoekt mensen die geïntrigeerd zijn door het thema ‘vechten tegen je vaderland’ en in het bijzonder door het leven en de daden van Poncke Princen. Mensen die denken dat een speelfilm over zijn leven iets wezenlijks zal toevoegen aan de hedendaagse Nederlandse cultuur en het huidige politieke debat. Die geloven dat dit uiteindelijk tot een mooie, inspirerende film kan leiden.
Stichting Bijvoorbeeld Poncke Princen - Info
Onder leiding van Don Akkermans werd nader ingezoomd op het thema ‘Vechten tegen je vaderland’ en het leven van Poncke Princen. Bijdragen waren er van: Bart Nijpels, maker van de documentaire 'Held of landverrader'. Arend Steenbergen, scenarioschrijver en regisseur van film in wording over Poncke Princen. Stef Scagliola, militair historica. Kees Princen, oud-Indiëganger en broer van Poncke Princen.
//CONTROVERSIEEL//
Dat de naam Poncke Princen nog altijd verschillende, maar vooral ook veel heftige reacties oproept bleek in aanloop naar deze avond. In e-mails en discussies die ontstonden op het internet werd fel gereageerd op dit controversiële thema. ‘Hier doe je alleen maar veel mensen pijn mee, die gast is al begraven en heeft niets bijgedragen aan de geschiedenisboeken.’
Poncke Princen verwierf zijn omstreden reputatie tijdens de periode van dekolonisatie van Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog beschouwden veel Indonesiërs een koloniaal Nederlands bestuur niet meer als vanzelfsprekend. De nationalisten riepen onder leiding van Soekarno de onafhankelijkheid uit.
De Nederlandse regering bracht een troepenmacht op de been om de ‘orde’ te herstellen. Dit leidde tot de politionele acties. Een van de vele dienstplichtigen militairen die naar Indonesië werd gestuurd was Poncke Princen. Hij kwam echter al snel in gewetensnood over de rechtvaardiging van de missie en besloot in 1948 te deserteren. Niet veel later sloot hij zich definitief aan bij de onafhankelijkheidstrijders. ‘Een overloper, een deserteur en een landverrader.’
//BRIEF//
Kees Princen, broer van, was zelf ook Indiëganger en diende als marinier. Hij behoorde zelfs tot de vrijwilligers die in de jaren na 1945 in de voorste linies vochten. “Ik was de held. Ik vocht om Indië te bevrijden”. Hij had aanvankelijk veel moeite met het derserteren van zijn broer. “Ik vond het onbegrijpelijk. Aan de legerleiding schreef ik een brief: zo is Poncke niet, hij moet gek geworden zijn.”
Aan het begin van de avond laat hij een fragment horen uit een brief die Poncke Princen schreef aan zijn familie in het najaar van 1949. Passages uit deze brief zorgden voor het eerste begrip voor de daden van zijn broer en voor het feit dat hij zijn eigen Indische jaren met gemengde gevoelens ziet. “We werden gestuurd om in Indië een smerige oorlog uit te vechten op basis van foute politieke besluiten, maar wij, soldaten, hadden onszelf ook best eens mogen afvragen wat we er eigenlijk nog deden.”
//HELD OF LANDVERRADER?//
De vertoning van de documentaire ‘Held of Landverrader’ diende als vertrekpunt voor de discussie die later die avond zou volgen. Bart Nijpels reconstrueerde voor KRO-programma ‘Profiel’ het leven van Jan ‘Poncke’ Princen’ en heeft hierin geprobeerd de gebeurtenissen van die tijd en de achtergronden waartegen de verschillende standpunten worden gevormd in een breder kader te plaatsen.
Hij filmde in Indonesië in de streek waar Princen als ‘witte guerrilla’ tegen de Nederlanders vocht en sprak met z’n oude strijdmakkers, tegenstanders, mensenrechtenactivisten en anderen die hem van nabij hebben meegemaakt. Na afloop van de documentaire ontstond tussen het publiek en de documentairemaker een korte discussie en was er gelegenheid tot het stellen van vragen.
Stef Scagliola, verbonden aan het Veteraneninstituut, ging vervolgens nadrukkelijker in op de chronologie van het conflict tussen Nederland en Indonesië. Dat conflict start met het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid in augustus 1945 en eindigde pas vier jaar later met de soevereiniteitsoverdracht aan de Verenigide Staten van Indonesië in december 1949.
Daarnaast ging ze in op haar proefschrift ‘Last van de Oorlog’ dat aandacht besteed aan de verwerking van de dekolonisatieoorlog met Indonesië. Daarin is geprobeerd antwoord te geven op vragen als: Hoe kunnen betrokken zo van mening verschillen over een en dezelfde oorlog? Waarom mag je in het ene geval wel en het andere geval niet van oorlogsmisdaden spreken? Waarom zijn Indië-veteranen zo boos?
//FILMSCENARIO//
Cineast Arend Steenbergen, voor de gelegenheid overgekomen uit Berlijn, vertelde daarna over zijn bevlogen plannen voor de ontwikkeling van een filmscenario over het leven van Poncke Princen. “Princen’s leven en zijn keuzes raken de kern van het Nederlanderschap. Want wat is dat nou, Nederlander zijn? Afgezien van sinterklaas, schaatsen op een slootje en de leeuw niet in zijn hemdje laten staan?”
“Gaat dat over het volkslied, de vlag, het bloed en het grondgebied? Of heeft Nederlander zijn juist te maken met dieper liggende principes? Van vrijheid en recht. Vochten Nederlandse verzetsstrijders niet juist daarom tegen de Nazi’s? En Willem van Oranje en de geuzen tegen de Spanjaarden?”
Steenbegen vervolgt: “Poncke Princen was een man met delfde idealen. Omdat hij besloot te vechten moest hij Nederland verraden. Dat maakt zijn levensverhaal fascinerend. Juist in deze tijd waarin iedereen van alles roept over onze nationaliteit, moet Poncke Princen’s verhaal in een grote meeslepende film worden verteld...”.
//DISCUSSIE//
De discussie die tijdens de avond ontstond maakte vooral duidelijk dat de geschiedenis van Poncke Princen nog steeds vele uiteenlopende reacties teweeg brengt. Een oud-militair verkondigde standvastig: ‘Onder het bevel van de krijgsmacht proberen uit te komen is sowieso slecht. Poncke Princen was een ordinaire deserteur.’
Enkele toehoorders in de zaal waren genuanceerder. Volgens een drietal scholieren, aanwezig voor een schoolopdracht, was Princen een vrijheidsstrijder en overwinnaar. Kees Princen vindt het ook belangrijk dat er aandacht komt voor wat Nederland Indonesië heeft aangedaan. ‘Ik weet dat ik in een verkeerde oorlog gevochten heb. Jullie nog niet,’ aldus de veteraan.
Het blijkt dus nog steeds moeilijk de gebeurtenissen van die tijd en de achtergronden waartegen de verschillende standpunten worden gevormd in een breder kader te plaatsen. Vooral voor direct betrokkenen is dit misschien ook wel heel logisch. Wellicht dat de beoogde film van Arend Steenbergen en de Stichting Bijvoorbeeld Poncke Princen kan bijdragen aan een breder maatschappelijk debat.
//STICHTING BIJVOORBEELD PONCKE PRINCEN//
De avond werd georganiseerd in samenwerking met de Stichting Bijvoorbeeld Poncke Princen, dat de volgende doelstelling nastreeft: “…Het multimediaal publiceren van een filmscenario over het leven van Poncke Princen…”.. De stichting is opgericht om tenminste de productie van het scenario te realiseren en om daarna zoveel mensen en financiers te mobiliseren dat de film er ook daadwerkelijk komt.
De stichting zoekt mensen die geïntrigeerd zijn door het thema ‘vechten tegen je vaderland’ en in het bijzonder door het leven en de daden van Poncke Princen. Mensen die denken dat een speelfilm over zijn leven iets wezenlijks zal toevoegen aan de hedendaagse Nederlandse cultuur en het huidige politieke debat. Die geloven dat dit uiteindelijk tot een mooie, inspirerende film kan leiden.
Stichting Bijvoorbeeld Poncke Princen - Info
//MEER INFORMATIE//
Artikelen
Historisch Nieuwsblad - Info
Sprekers
Kees Princen - Info
Bart Nijpels - Info
Arend Steenbergen - Info
Stef Scagliola - Info
